มาตรฐานการสอบบัญชี รหัส 250

ความท้าทายของผู้สอบบัญชีกับ มาตรฐานการสอบบัญชี รหัส 250 ซึ่งกฎหมายและข้อบังคับต่าง ๆ เกี่ยวข้องกับ “การดำเนินธรุกิจ”  ที่ส่งผลกระทบในการจัดทำงบการเงินนั้น

ในปี 2561 ที่ผ่านมานั้น มาตรฐานการสอบบัญชีที่มีการกล่าวถึงและอยู่ในความสนใจของผู้สอบบัญชีกันค่อนข้างมาก คือ มาตรฐานการสอบบัญชี รหัส 250 (ปรับปรุง) “การพิจารณากฎหมายและข้อบังคับในการตรวจสอบงบการเงิน” (ให้ถือปฏิบัติกับการตรวจสอบงบการเงินสำหรับรอบบัญชีที่เริ่มในหรือหลังวันที่ 15 ธันวาคม 2561) เพื่อให้สอดคล้องกับข้อกำหนดจรรยาบรรณ เนื่องจากทางหน่วยงาน International Ethics Standards Board for Accountants (IESBA) ได้มีการออกมาตรฐานจรรยาบรรณระหว่างประเทศในเรื่องเกี่ยวกับการตอบสนองต่อการไม่ปฏิบัติตามกฎหมายและข้อบังคับ หรือ “Responding to Non-compliance with Laws and Regulations (NOCLAR)” เพื่อให้เป็นแนวทางปฏิบัติสำหรับผู้สอบบัญชี ในกรณีที่มีการตรวจสอบกิจการลูกค้าและได้ทราบเรื่องที่มีการปฏิบัติผิดกฎหมาย 

ทั้งนี้ในการประกอบธุรกิจนั้นผู้บริหารมีความรับผิดชอบในการปฏิบัติตามกฎหมายและข้อบังคับต่าง ๆ ซึ่งถ้าหากพิจารณาจากผลกระทบต่อจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงินหรือการเปิดเผยข้อมูลในงบการเงิน  ผู้เขียนขอพิจารณาแยกกฎหมายและข้อบังคับต่าง ๆ ตามผลกระทบต่อการกำหนดจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงินหรือการเปิดเผยข้อมูลในงบการเงิน ได้ 2 ลักษณะ ได้แก่

ผลกระทบโดยตรง

กฎหมายหรือข้อบังคับต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องและส่งผลกระทบโดยตรงต่อการกำหนดจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงินหรือการเปิดเผยข้อมูลในงบการเงิน เช่น ประมวลรัษฎากร เป็นต้น

ผลกระทบทางอ้อม

กฎหมายหรือข้อบังคับต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับพื้นฐานของการดำเนินธุรกิจโดยทั่วไปเพื่อให้กิจการสามารถดำเนินธุรกิจได้ ซี่งโดยปกติแล้วนั้นหากมีการปฏิบัติตามกฎหมายหรือข้อบังคับก็จะไม่ได้ก่อให้เกิดผลกระทบต่อจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงิน แต่ถ้าหากมีการไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือข้อบังคับก็จะก่อให้เกิดผลกระทบจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงิน เช่น ค่าปรับต่าง ๆ ที่จะต้องบันทึกหรือเปิดเผยให้แก่ผู้ใช้งบการเงินทราบ หรือผลกระทบอื่น ๆ ที่ตามมาต่อกิจการซึ่งอาจมีผลกระทบที่เป็นสาระสำคัญต่องบการเงิน

ความท้าทายของการปฏิบัติงานสอบบัญชีอยู่ที่ว่า กฎหมายและข้อบังคับต่าง ๆ เกี่ยวข้องกับ “การดำเนินธรุกิจ” ที่ส่งผลกระทบทางตรงและทางอ้อมการกำหนดจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงินนั้นมีอยู่เป็นจำนวนมาก เนื่องจากไม่ว่ากิจการจะประกอบธุรกิจประเภทใดก็ตาม ย่อมมีกฎหมายที่เข้ามาเกี่ยวข้องเป็นจำนวนมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับประเภทธุรกิจและกิจกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งผู้ประกอบการจะต้องศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับกฎหมายเพื่อการเตรียมความพร้อม การวางแผนและตัดสินใจได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม เพื่อลดความเสี่ยงในการเกิดความเสียหายต่าง ๆ ได้ 

มาตรฐานการสอบบัญชีรหัสนี้ได้มีการกำหนดความรับผิดชอบของผู้สอบบัญชีในการได้มาซึ่งความเชื่อมั่นอย่างสมเหตุสมผลว่า งบการเงินโดยรวมปราศจากการแสดงข้อมูลที่ขัดต่อข้อเท็จจริงอันเป็นสาระสำคัญ ไม่ว่าจะเกิดจากการทุจริตหรือข้อผิดพลาด ซึ่งในการปฏิบัติงานนั้นผู้สอบบัญชีจะต้องพิจารณากรอบทางกฎหมายและข้อบังคับที่ใช้กับกิจการที่มีอยู่เป็นจำนวนมากตามที่กล่าวข้างต้น จึงเป็นเรื่องท้าทายของผู้สอบบัญชีเป็นอย่างมากว่าจะทราบได้อย่างไรว่ามีกฎหมายและข้อบังคับอะไรบ้างที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินธุรกิจของกิจการที่กำลังจะพิจารณารับงานหรือกำลังตรวจสอบอยู่ 

อย่างไรก็ตามผู้สอบบัญชีจะทราบได้ว่ามีกฎหมายและข้อบังคับอะไรบ้างที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินธุรกิจของกิจการ ด้วยวิธีการตามตัวอย่างดังนี้

1. การจัดให้มีคณะทำงานภายในสำนักงานตรวจสอบบัญชีเพื่อศึกษาข้อกฎหมายและข้อบังคับที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินธุรกิจแต่ละประเภท และวิธีการที่กิจการจะปฏิบัติตามกรอบของกฎหมายและข้อบังคับ ซึ่งรวมถึงการรวบรวมกรณีศึกษาในประเด็นที่เกี่ยวกับการไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือข้อบังคับจากประสบการณ์ในการตรวจสอบบัญชี โดยจัดทำเป็นคลังข้อมูลสำหรับการค้นคว้าและอ้างอิงและการเผยแพร่ความรู้ภายในองค์กร

2. การสอบถามฝ่ายบริหารของกิจการที่ตรวจสอบว่ามีข้อกฎหมายหรือบังคับอะไรบ้างที่สำคัญในการประกอบธรุกิจ และวิธีการที่กิจการจะปฏิบัติตามกรอบของกฎหมายและข้อบังคับ

ผู้เขียนขอยกตัวอย่างกฎหมายบางประเภทที่สำคัญ ๆ รวมทั้งตัวอย่างของเหตุการณ์เกี่ยวกับการไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือข้อบังคับที่ก่อให้เกิดผลกระทบโดยตรงต่อการกำหนดจำนวนเงินต่าง ๆ และผลกระทบทางอ้อมต่อจำนวนเงินต่าง ๆ ในการจัดทำงบการเงิน

ผลกระทบโดยตรง

ผลกระทบทางอ้อม

อย่างไรก็ตาม หากมีการปฏิบัติไม่เป็นไปตามข้อกำหนดของกฎหมายหรือข้อบังคับดังกล่าวข้างต้น ก็อาจส่งผลกระทบทางอ้อมต่อจำนวนเงินต่าง ๆ ด้วย เช่น ค่าปรับ การถูกฟ้องร้อง หรือเกิดผลกระทบอื่น ๆ ที่เป็นสาระสำคัญต่องบการเงิน นอกจากนี้ผู้สอบบัญชีต้องหารือกับผู้บริหารและกับผู้มีหน้าที่ในการกำกับดูแลเพื่อให้ได้รับหลักฐานสนับสนุน หรือการขอคำแนะนำทางกฎหมาย หรืออาจรายงานให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทราบ ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับความเพียงพอของหลักฐานข้อมูลที่ผู้สอบบัญชีได้รับและผลกระทบต่องบการเงิน 

ถึงแม้ว่าเรื่องกฎหมายหรือข้อบังคับที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินธุรกิจจะมีจำนวนมาก รวมทั้งขั้นตอนการปฏิบัติงานของผู้สอบบัญชีในการตรวจสอบตามมาตรฐานการสอบบัญชี รหัส 250 ก็มีรายละเอียดที่จะต้องพิจารณามาก แต่ก็คงไม่ใช่เรื่องที่ยากจนเกินไปที่ผู้สอบบัญชีจะปฏิบัติงานให้บรรลุผลตามข้อกำหนดของมาตรฐานดังกล่าว

หมายเหตุ 

ข้อมูลอ้างอิง: มาตรฐานการสอบบัญชี รหัส 250 (ปรับปรุง) “การพิจารณากฎหมายและขัอบังคับในการตรวจสอบงบการเงิน”

ผู้เขียน : คุณธนะวุฒิ  พิบูลย์สวัสดิ์ รองประธานกรรมการบริหาร บริษัท สอบบัญชีธรรมนิติ จำกัด